در این مقاله قصد داریم تا شما را با انواع طرح های مشهورفرش ترکمن آشنا کنیم. فرش ترکمن انواع متفاوت و زیبایی از طرح ها را شامل می شود که الهام گرفته از طبیعت اطراف ترکمن صحرا است. این طرح ها اکثرا ذهنی بافته می شوند. در واقع طرح خلاصه شده و هندسی ایی است از آنچه طراح و بافنده در ذهن دارد. مثل اشکال پرنده گان و گلها و ...
از مشهورترین طرح ها می توان به ماری گل، قارچین گل، قفصه گل، آینه گل، درناق گل، ساری قولق، طغرل
ماری گل
ماری گل نقشی بسیار شاخص در فرش‌های ترکمن است؛ که به عنوان نماد این قوم نیز شناخته می شود. علاوه بر ماری گل با نام « طرح ترکمن، طرح تکه، طرح کوشک دابان به معنای جای پای شتر » نیز شناخته می شود. این نقش، طرحی خلاصه شده و برگرفته از جای پای شتر می باشد و اهمیت این حیوان پر منفعت را در زندگی عشایر ترکمن به خوبی نشان می دهد. از آنجا که اقوام تکه این طرح را در نقوش فرش پیاده و اجرا می کردند به آن طرح تکه نیز گفته می شود. همچنین ترکمنها این نقش را به عنوان نماد قومی خود انتخاب کرده اند و این طرح با نام قوم ترکمن بسیار شناخته شده می باشد تا جایی که طرح ترکمن هم نامیده می شود.
آینه گل
این نقش را بیشتر ترکمن های یموت طایفه جعفربای در بافت خود به کار می برند. اما نکته قابل توجه در گل آیینه این است که طایفه تکه اطراف این گل را با شاخ های قوچ آذین بندی می کنند و به آن در اصطلاح محلی «قرق قوچاق» یعنی چهل شاخ قوچ می نامند.
همانطوریکه در شکل ملاحظه می شود این نقش و اجزاء آن، متقارن و یا آینه مانند می باشد. در واقع این نقش با جزییاتی مثل آینه در مرکز اشکال شاخ قوچ، آلاچیق و پرنده در چهار وجه آن انعکاسی از زندگی قوم ترکمن است.
قفصه گل
یکی دیگر از طرح و نقش سنتی ترکمن طرح قفصه گل (قبصه گل، قفسه گل)، متعلق به طایفه یموت (جعفربای) می‌باشد. قفصه ، قبصه یا قفسه از ریشه کلمه قفس به معنی حصار و محافظ می باشد. این نقش برگرفته از شکل لانه یک پرنده است که در سواحل دریای خزر زندگی می کرده و در میان حیوانات چهار پا تخم می‌گذاشته است. و نحوه حفاظت پرنده از بچه هایش در محیط باز در کنار دریای خزر است می باشد که زنان ترکمن آن را با اندیشه خود در غالب نقوش روی فرش آورده اند.
این شکل گویای این است که پرنده ای روی جوجه ها خوابیده و در هر سمت پنج جوجه از زیر بال پرنده سر در آورده و در مجموع سر، ده جوجه در طرفین دیده می شود. حاشیه این گل با لنگر کشتی آذین شده که نشان دهنده سکونت مردم در کنار دریا می باشد.
نقشه قابسه گل بسیار تکراری می‌باشد و در سراسر فرش به کار می‌رود ، در تدوین نقش آن از دو چشم صورت انسان ، بینی و دهان او الهام گرفته می‌شود.
درنق گل
این نقش به طایفه ی جعفربای از قبیله ی یموت تعلق دارد. درنق به معنای ناخن می باشد. این نقش لوزی دارای حاشیه ایی دندانه ایی است که بر هر دندانده آن درنق گفته می شود.درنق یا ناخن نشان دهنده قدرت حمله و دفاع شخصی است. بلکه این نقش نیز نمایشی از قدرت باشد.
اما از آنجا که بازرگانان از قدیم به این نوع نقش گل شانه ایی می گفتند این احتمال هست که در واقع عنوان آن تحریف شده باشد و در اصل دراق گل به معنای نقش شانه(مو) باشد. در این گل نیز که به انواع صورت ها بافته می شود، اشکالی شبیه به دندانه های شانه دیده می شود. شانه مو ابزاری مهم برای بانوان ترکمن محسوب می شود و شاید به همین جهت در نقش فرشها نیز راه پیدا کرده باشد.
طرح طغرل
طغر گل یا نقش عقاب یکی دیگر از طرح و نقش ترکمن می‌باشد که متعلق به طایفه یموت و تیره جعفربای است. این نقش تصویر طغرل سلجوقی را نشان می‌دهد که در سال ۴۳۲ ه ق بر مسعود غزنوی پیروز می‌شود و وارد نیشابور می‌گردد. طغرل در این تصویر در دست راست خود عقابی دست آموز دارد و در دست دیگر خود شمشیری عریان قرار داده است. این طرح علاوه بر نشان دادن طغرل و شجاعت‌های او تصویر دشت بی‌کران را هم تداعی می‌کند که این دست محل جولان ترکمن‌هایی بوده است که کوچ نشین بودند. تمامی تصاویری که در طرح ترکمن وجود دارد نشانگر فرهنگ و تاریخ گذشته آنها می‌باشد و این موضوع یکی از زیبایی‌های آن به شمار می‌رود.
